PHÁN XÉT LỖI NGỪƠI
Tạp bút
MANG VIÊN LONG
Người ưa dòm ngó, xét
nét, phê phán người khác thường ít khi có thời gian biết được lỗi mình! Đó là
một “ lẽ thường ” trong đời sống mà ít ai chịu để tâm suy xét? Nếu hằng ngày
chúng ta cứ chằm chằm nhìn vào người; luôn để mắt, để tâm dõi theo từng việc
làm của người, thì thời gian nào yên tĩnh rổng rang để còn nhìn lại chính mình?
Như vậy là chúng ta đã đánh mất thời khắc rất quý báu cho đời sống của mình
rồi!. Mất đi giây phút chiêm nghiệm thiêng liêng dành cho đời sống mình mà đáng
lẽ ra mình phải được thụ hưởng .
Và cuối cùng, chúng ta
sẽ dần mất đi cơ hội để tiến bộ, chuyển hóa - để tự hoàn thiện … Đã vậy, tâm ta
luôn luôn dính mắc vào “chuyện người” - luôn bị “ chuyện người” lôi kéo, đưa
đẩy - dồn nén, rồi ngày đêm “ nghĩ ra” sơ hở, bới móc khiếm khuyết - (dù là rất
nhỏ nhặt hay tuân theo mệnh lệnh chủ quan rất phiến diện ) - để lớn tiếng hay
huênh hoang phán xét, buột tội này nọ (…) - Đó là một việc làm hại mình mà
người hiểu rõ Chánh Pháp không thể có - người con Phật không thể quên lãng!
Suốt ngày tâm ta cứ chạy loanh quanh dõi theo người, nhìn ngó ra ngoài - thì
thời gian đâu để “nhìn lại
chính mình” nữa? Không có một khoảng lặng yên an tịnh nào để nhìn lại coi
thử “bản mặt /con người” mình thế nào - thì làm sao mà biết được những loạn
động rất vi tế đang đêm ngày khuynh đảo trong tâm mà ngăn chặn, chuyển hóa kip
thời? Làm sao có thể mong cầu để có được sự đổi thay của cuộc sống mình trở nên
trong sáng, tốt đẹp hơn?
Lục Tổ Huệ Năng cũng đã day: “Chớ
dòm ngó vào lỗi người, mà hãy nhìn vào
lỗi mình”. Trong truyện ngắn “Cửa
Tùng Đôi Cánh Gài”- Thầy
Nhất Hạnh cũng đã nói rõ điều ấy qua nhân vật “đạo sĩ” xuống núi với chiếc
gương thần trong tay của Sư phụ ban cho để “hộ thân” trên bước đường hành Đạo
trừ gian, diệt ác - cứu đời. Nhưng qua bao tháng ngày vị đạo sĩ trẻ có tấm lòng
“thiết tha cứu đời“ chỉ chuyên chú nhìn vào gương để thấy lỗi người mà chưa hề
nhìn vào gương để một lần nhìn thấy “gương mặt” thật của chính mình sau bao năm
rời xa Sư phụ trên đường mãi mê “diệt ác, trừ gian”? Và cuối cùng, chàng đã mỏi
mệt, bất lực - trở về núi tìm lại Sư phụ mong nhờ cứu giúp. Tâm chàng đã bị
điên đảo nhiễu nhương , nên không thể tự mở được đôi cánh cửa Tùng để lên núi
gặp Sư phụ được? (đôi cánh cửa tùng ấy chỉ dành cho những bậc có tâm hồn thanh
tịnh trong sáng mới mở được). Nhờ người bạn nhỏ đồng tu tình cờ xuống núi lấy
nước gặp gỡ, nhắc nhở - chàng đã tự soi mình vào chiếc gương thần kia - và than
ôi!- chàng chỉ kịp thét lên một tiếng thất thanh rồi quỵ ngã vì ảnh hiện trong
gương là một con quỷ kỳ dị!?
Chàng đạo sĩ trẻ tuổi đầy nhiệt huyết kia chỉ mãi lo dòm vào “chiếc gương thần”
để tìm lỗi ngừơi mà “diệt trừ” với lòng tự hào rằng chính mình mới là ngưởi
hoàn thiện, cao quý - trong khi chưa có đủ thời gian tu luyện để trang bị đầy
đủ “công lực uyên thâm” cho chính bản thân mình!. Và chàng đã trở nên “một loài
quỷ kỳ dị” từ hồi nào mà chính mình cũng chẳng hay?
Trong triết lý sống của Đạo Phật - chúng ta vẫn luôn thấy có sự khuyến khích
“góp ý/phê bình”- nhưng việc làm ấy phải được xuất phát từ“Tâm Từ Bi” - nghĩa là, luôn vì người - mong
muốn cho người được hoàn thiên, tốt đẹp. Chỉ vì sự tốt đẹp an lành cho người mà
“ góp ý/ phê bình”- chứ tuyệt nhiên không có ý nghĩ gì khác! Những người làm
được điều này Đức Phật gọi là “bậc
hiền trí”. Kinh Pháp Cú ( Phấm Hiền Trí-76) đã có dạy rõ: ”Người gặp được người hiền trí chỉ
bày lầm lỗi và khiển trách mình những chỗ bất toàn - hãy nên kết thân cùng họ
xem như bậc trí thức chỉ cho kho tàng
bảo vật. Kết thân
với người trí lành mà không dữ”. Trong
đời sống thực tế , “bậc hiền trí” đầy đủ trí tuệ và đức hạnh xem ra còn quá ít
ỏi - mà kẻ “tham sân si mạn nghi tà kiến” thì …hơi nhiều!
Nếu một người luôn phê phán chỉ trích, buột tội người khác - về trí tuệ không
hơn được ngừơi mà đạo hạnh cũng kém cỏi ( đôi khi còn tệ hại hơn) - thì liệu có
thể tin tưởng vào những lời thô thiển, nông cạn, đầy rẫy oán thù ấy - mà nghe
theo hoăc đánh giá người khác ư?. Một người bạn vong niên của tôi vừa than
phiền rằng - “ ông bạn trẻ” của ông dã nặng lời chỉ trích ông thế này thệ nọ
trong lúc ông không hề vậy - ngược lại, “ cậu ta” thì “ lung tung” đủ chuyên
trên đời (…) ai ai cũng thấy. cũng biết? .Người bạn trẻ còn lớn giọng hăm dọa
“nghỉ chơi” với ông trong lúc kẻ đáng “nghỉ chơi” là cậu ta! Ông tâm sự: Đã bao
lần, ông muốn có lời “góp ý” với cậu ta về những việc làm “ tri/hành không hợp
nhất”- lời nói và việc làm mâu thuẫn nhau bi thãm - nhưng cứ nghĩ lại mình chưa
được là “ bậc hiền trí”nên không dám mở miệng! Người xưa đã dạy ”Phải uốn lưỡi
3 lần trước khi nói” uốn lưỡi 3 lần là để suy nghĩ điều mình nói có chân xác,
đúng đắn hay không? Uốn lưỡi 3 lần là để “ lựa lời “nói hòa nhã, có đem lại lợi
ích thiết thực cho người nghe mình nói hay không?”. Sau cùng, Ông đã “chọn “sự
im lặng” mà “ không oán cừu, không sợ hãi”. Ngày nay - người “chịu khó “ uốn
lưỡi 3 lần như vậy thật hiếm thấy? Cũng chính ví lẽ ấy nữa - mà lời nói thô
bạo, khiếm nhã - đôi khi thật cay độc, ác tâm - đã có cơ hội phát triển nẩy
sinh, làm đảo điên thêm cho cuộc sống của mọi người!
Việc “phán xét lỗi người” là một điều cần làm, cần có - vì
mối quan hệ chung trong cộng đồng, để giúp nhau hoàn thiện; dựng xây đời sống
ngày một tốt đẹp - an lạc; nhưng nếu việc “phán xét” ấy không vô tư, không đúng
đắn, không chính xác (..) - Nói tóm, là không được phát xuất từ“Tâm Từ Bi” cao thương vị tha - thì sẽ vừa
hại người, và hại chính bản thân mình! Có một điều hiển nhiên ai ai cũng biêt
rồi - là “Nói thì dễ/ Làm thì
khó”- nhưng dường như chẳng ai chịu “để tâm” mà “uốn lưỡi 3 lần” trước khi phê
phán, chê trách người khác cả? Ở đời, chê người thì dễ - mà tự chê mình thì
dường như không hề có? Biết tự “phán xét” mình, tự “chê” mình mới là điều khó
và đáng làm biết bao?
Đức Phật cũng đã ân cần khuyến dạy: “Nếu
muốn khuyên người khác nên làm như mình - trước hãy sửa mình rồi sau mới sửa
người. Tự sửa mình vốn
là điều khó nhất” (
Kinh Pháp Cú-159/ Phẫm Tự Ngã).Và“Tự thắng mình con vẻ vang hơn thắng kẻ
khác. Muốn thắng mình phải luôn luôn tiết
chế lòng tham dục!” ( PC/104-Phẫm Ngàn)
Xem vậy, chuyện “Phán Xét Lỗi Người” không thể là việc dễ làm mà chúng
ta có thể tùy tiện; ngược lại - rất cần hội đủ nhiều điều kiên của tự thân
nghiêm nhặt mới có thể hoàn thành được trọng trách cao quý của một “ Bậc hiền trí” với tâm nguyện
“giúp đời/ cứu người”! Thiển nghĩ, lời dạy của Đức Phật trong Phẫm Pháp Trụ mãi
mãi là lời mà người con Phật phải hằng ghi nhớ - để tự hoàn thiện mình trong
cuộc sống vốn nhiều phiền lụy, khổ đau: “Chẳng
phải cậy nhiều lời cho là người Trí - nhưng an tịnh không cừu oán, không sợ hãi
mới là người có Trí”…
Tháng 01 năm 2010
MANG VIÊN LONG
Lời Vàng Ngọc
Xin phép anh – tôi copy
bài Tạp bút đẹp để ghi khắc lòng
Hễ tâm động đậy…tôi hăm
để tâm phải thuộc nằm lòng “ lời “ anh
Nhìn lên đã thấy trời xanh
nhìn xuống thì có đất lành náu nương
Thế mà một chữ vô thường
mấy ai thấu hết để nương Phật Trời
TL
No comments:
Post a Comment